Όραση και αισθητική αντίληψη στη φωτογραφία τοπίου – Μέρος 2ο

Ansel Adams

Ίσως ο πιο διάσημος φωτογράφος τοπίου ήταν ο Ansel Adams (1902-1984) (Εικόνα 11), ο άνθρωπος που φωτογράφισε την αμερικανική φύση. Είναι γνωστός για τη χρήση του μονοχρωματικού φιλμ και της ασπρόμαυρης φωτογραφίας. Ωστόσο, έχει χρησιμοποιήσει περιστασιακά και έγχρωμο φιλμ. Είναι επίσης γνωστός για την επινόηση της μεθόδου των ζωνών, χρησιμοποίησε κάμερες μεγάλου φορμά γιατί ήθελε μέγιστη ακρίβεια με πιο πλούσια εμφάνιση της λεπτομέρειας. Στην επιλογή του θέματος και του σκηνικού, χρησιμοποίησε ως εργαλεία τον φωτισμό, την αντίθεση, το σχήμα και τη φόρμα, σεβόμενος πάντα τους αναλογικούς κανόνες ακόμα κι όταν είχε πει ότι η τέχνη δεν έχει κανόνες.

Ο Ansel Adams έδωσε άλλη διάσταση στην αισθητική του φωτογραφικού τοπίου είτε με το πρωτοποριακό φωτογραφικό του έργο, είτε με την τεχνική του, είτε με τα γραπτά του και αποτελεί σημείο αναφοράς στη φωτογραφική τέχνη.

Στη 12η φωτογραφία ο Ansel Adams μας ταξιδεύει σε ένα τοπίο στην έρημο της Νεβάδα, όπου χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά την κεντρική σήμανση του ασφαλτοστρωμένου δρόμου, τα διαφορετικά επίπεδα του δρόμου που δίνουν την εντύπωση της απόστασης και την ιδιαιτερότητα του δρόμου (ανηφόρες-κατηφόρες). Οι παράλληλες γραμμές, λόγω της οπτικής αντίληψης, συνενώνονται και συγκλίνουν στους πρόποδες του βουνού λειτουργώντας ως δείκτης της κατεύθυνσης. Η δραματική απεικόνιση των νεφών, αυξάνει τον δυναμισμό της εικόνας και δίνει ένα μεταφυσικό ύφος με το οποίο προσλαμβάνουμε αυτό το τοπίο.

Ο Ansel Adams στην επόμενη Εικόνα (13) καταγράφει μια σκηνή της αμερικανικής αγροτικής υπαίθρου, αλλά παίζει με τη γεωμετρία του καλλιεργημένου αγρού. Οι βαθιές αυλακώσεις του χωραφιού και η παρουσία των αγροτών μας παραπέμπει σε ένα μαθηματικό παζλ με γραμμές και τελείες. Η οριζόντια διαχωριστική γραμμή, ο σεβασμός του κανόνα των δύο τρίτων, σηματοδοτεί το τέλος του παζλ και αλλάζει στη φυσική παρουσία των μακρινών βουνών. Ουσιαστικά, η φωτογραφία αποτελείται από δύο διακριτές εικόνες που χωρίζονται καθαρά με τον ορίζοντα του πεδίου και μια ουδέτερη ζώνη από μακρινά λιβάδια πριν από τον όγκο του βουνού. Σημειώνεται η χρήση του ευρυγώνιου φακού και της ιδιοφυούς θέσης της γωνίας λήψης.

Στη 14η Εικόνα ο Ansel Adams δίνει ένα δραματικό και υπέροχο σκηνικό της κοιλάδας Yosemite για να αποτυπώσει τα δέντρα «ρόμπολα», τους κορμούς που έχουν πληγεί από καταστροφές, ένα στιβαρό φόντο με απότομους βράχους και έναν εξωτικό καταρράκτη. Ο φωτογράφος χρησιμοποιεί ευφυώς ιδιαίτερη λήψη για να δώσει το δραματικό τόνο στο τοπίο με την έντονη παρουσία των δέντρων και την απειλητική αλλά και μακρινή παρουσία του καταρράκτη. Η παρουσία των βράχων μεγιστοποιεί το μεγαλείο του τοπίου. Στην 15η Εικόνα, ο Ansel Adams προσπαθεί να μεταμορφώσει ένα τοπίο σε σουρεαλιστικό χρησιμοποιώντας τον ευρυγώνιο φακό και την τέλεια γωνία λήψης. Βλέπουμε την κυριαρχία των βράχων ως κεντρική ιδέα, αλλά ο απώτερος στόχος είναι η αλληγορική απεικόνιση δύο λόφων και των μακρινών κορυφών που περιβάλλονται από σύννεφα. Οι λόφοι υποδύονται φυσικές πυραμίδες, οι πέτρες αντικαθιστούν την έρημο και η μακρινή οροσειρά μετουσιώνει το φυσικό περιβάλλον σε άυλο. Το παιχνίδι του φωτός με τη μεγαλοπρέπεια των νεφών και τις οπτικές δέσμες ακτινών που προσπίπτουν υπό γωνία υποχρεώνουν την όρασή μας να συνθέσει στον εγκέφαλο οπτικούς συνειρμούς σχεδόν μεταφυσικούς. Στις Εικόνες 16 και 17 αποτυπώνεται η θαυμάσια τεχνική του στη σύνθεση του τοπίου με μεγαλοπρέπεια και στιβαρότητα στη δημιουργία τους. Στην Εικόνα 16 χρησιμοποιεί τον φωτισμό και τα σύννεφα που αγγίζουν τις κορυφές δραματοποιώντας το συνολικό εικαστικό σκηνικό. Στην Εικόνα 17 επιπλέον υπάρχει μια σουρεαλιστική διάθεση του καλλιτέχνη που χρησιμοποιεί γραμμές και αντίθεση στον φωτισμό. Εδώ πραγματικά ο Adams χρησιμοποιεί τα παιχνίδια του φωτισμού, την αντίθεση, το σχήμα και τη φόρμα. Στην Εικόνα 18 φαίνεται το δράμα της στιγμής με την ορμή του χειμάρρου και την πτώση του δέντρου στα μανιασμένα νερά.

Δημήτρης Παπαδήμος

Ο Δημήτριος Παπαδήμος (1918-1994), ένας Αιγυπτιώτης Έλληνας, ασχολήθηκε με τη φωτογραφία αρχικά ερασιτεχνικά και στη συνέχεια συστηματικά ως στρατιωτικός φωτογράφος στις Ελληνικές Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής και στο γραφείο τύπου της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης. Το έργο του επικεντρώνεται σε τοπία και πρόσωπα (Εικόνα 19, 20). Συνδύασε το ταξιδιωτικό του πάθος με τη φωτογραφία και δούλεψε με Βρετανούς συγγραφείς, ταξίδεψε στην Αίγυπτο, τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή και κατέγραψε μέρη, πρόσωπα και γεγονότα (όπως τα δραματικά γεγονότα του Δεκεμβρίου 1944 στην Αθήνα). Από το 1956 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και το 1980 κυριολεκτικά όργωσε την Ελλάδα φωτογραφίζοντας κάθε γωνιά της χώρας. Η αισθητική της φωτογραφίας του ήταν συνθετική αυτών των παραμέτρων δίνοντας μια διαφορετική διάσταση στο νόημα του ταξιδιωτικού τοπίου.

Το κεφάλαιο Τοπίο, Αισθητική και φωτογραφία είναι τεράστιο και πλούσιο, δίνοντας στον μελετητή στοιχεία για τη σύνθεση, τους αισθητικούς κανόνες, συμβάλλοντας στη βαθύτερη κατανόηση του όρου ‘Τέχνη’.

Η συνάντηση μιας ατελείωτης πηγής έμπνευσης, όπως είναι η φωτογραφία φυσικού και αστικού τοπίου και της οπτικής μας λειτουργίας, συμβάλλει στη βαθύτερη κατανόηση της λειτουργίας της ανθρώπινης οπτικής αντίληψης και της ερμηνείας της.

Είναι, επίσης, ένα εργαλείο στα χέρια του αρχιτέκτονα τοπίου. Η αισθητική οπτική αντίληψη του τοπίου στη φωτογραφία ακολουθεί τους κανόνες της επίδρασης της τέχνης στον άνθρωπο.

Σε κάθε οπτική απεικόνιση ενός τοπίου, η εσωτερική αίσθηση του δημιουργού είναι ένα σύνολο ερεθισμάτων που μερικές φορές είναι διαφορετικά από τη μοναδική ιδιότητα του οπτικού ερεθίσματος. Στη φωτογραφία η σημαντικότερη διαφορά είναι η μοναδικότητα της στιγμής. Αυτό που αποτυπώνεται δεν δίνει άλλη ευκαιρία στον δημιουργό. Οι φωτογράφοι τοπίου έχουν κάθε φορά διαφορετικό έργο, με άλλες συνθήκες λήψης και η σύμπτωση της εσωτερικής ώθησης με την εξωτερική εικόνα είναι πιο δύσκολη, το πότε όμως συμβαίνει είναι απόλυτα καθοριστικό.