Διαβάζοντας και πάλι για τον τραγικό Αύγουστο του 1922 της Σμύρνης και του Ελληνισμού, εστίασα αυτήν τη φορά σε έναν μεγάλο, κατά τη γνώμη μου, Έλληνα ο οποίος δεν είναι και τόσο γνωστός στο ευρύ κοινό. Αποφάσισα λοιπόν να σας παρουσιάσω τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή και τη σχέση του με την Ελλάδα και τη Σμύρνη.
Βιογραφικά στοιχεία
Γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου του 1873 στο Βερολίνο. Ο πατέρας του Στέφανος ήταν Κωνσταντινουπολίτης νομικός με καταγωγή από το Μποσνοχώρι η Βύσσα (σήμερα μεταφέρθηκε ως Νέα Βύσσα στον νομό Έβρου), που εργάστηκε ως διπλωμάτης για την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η μητέρα του Δέσποινα -το γένος Πετροκοκκίνου- καταγόταν από την Χίο και πέθανε όταν ο Κωνσταντίνος ήταν μόλις έξι χρονών.
Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες -όπου ο πατέρας του ήταν πρέσβης της Υψηλής Πύλης- και εκεί πραγματοποίησε τις γυμνασιακές και πανεπιστημιακές του σπουδές (πολιτικός μηχανικός). Με την ιδιότητά του αυτή εργάστηκε το 1898 στην Αίγυπτο, στην κατασκευή του φράγματος στο Ασσουάν. Όμως τα μαθηματικά ήταν η μεγάλη του αγάπη και έτσι σε ηλικία 27 ετών αποφάσισε να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού και να πάει στη Γερμανία να σπουδάσει μαθηματικά. Σπούδασε στο Βερολίνο και το Γκέτινγκεν, όπου και αναγορεύτηκε υφηγητής των μαθηματικών και δίδαξε στο εκεί Πανεπιστήμιο αλλά και στα μεγαλύτερα γερμανικά Πανεπιστήμια.
Η φήμη του, ως μαθηματικού, τον έφερε σε σχέση με όλους τους ονομαστούς μαθηματικούς της εποχής και ιδιαίτερα με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος ζητούσε συχνά τις συμβουλές του. Χαρακτηριστικές είναι οι επιστολές του Αϊνστάιν στον Καραθεοδωρή το 1916.
«Αξιότιμε κύριε συνάδελφε!
Θεωρώ την παράγωγό σας υπέροχη.
Αρχικά με δυσκόλεψε ένα μικρό γραφικό λάθος που βρισκόταν στην δεύτερη σελίδα. Τώρα όμως κατανοώ τα πάντα. Θα έπρεπε να δημοσιεύσετε την θεωρία μ’ αυτήν την μορφή στo Αnnalen der Physik, γιατί οι Φυσικοί συνήθως δεν γνωρίζουν τίποτε για το αντικείμενο αυτό, όπως και εγώ άλλωστε.
Θα πρέπει να σας φάνηκα με την επιστολή μου σαν τον Βερολινέζο εκείνο, ο οποίος μόλις τώρα ανακάλυψε το Γκρούνεβαλντ και ρωτάει αν υπήρξαν ποτέ άνθρωποι εκεί μέσα.
Αν θέλετε δε να κάνετε τον κόπο να μου αναπτύξετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε στο πρόσωπό μου έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Κι αν επιπλέον λύσετε το πρόβλημα των κλειστών χρονικών γραμμών, τότε προσκυνώ σας. Εδώ κρύβεται κάτι, με το οποίο αξίζει να ασχοληθούν οι κορυφαίοι!
Τους εξαιρετικούς μου χαιρετισμούς, Α. Αϊνστάιν».
Ενώ σε κάποια άλλη επιστολή ο Αϊνστάιν παρακαλεί τον Καραθεοδωρή:
«Θα θέλατε να σκεφτείτε τον χρόνο; Εδώ βρίσκεται ο πυρήνας αυτού του άλυτου έως τώρα προβλήματος του χώρου χρόνου.
Σας χαιρετά ο όλος δικός σας Α. Αϊνστάιν».
Αντίγραφα των επιστολών βρίσκονται στο Μουσείο Καραθεοδωρή στην Κομοτηνή.
Το 1928 μετά από πρόσκληση του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και της Αμερικανικής Μαθηματικής Εταιρείας δίδαξε στα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ, του Πρίνστον, της Πενσυλβάνια, του Τέξας και άλλα.
Ήταν παντρεμένος με την Ευφροσύνη και είχε δύο παιδιά τον Στέφανο και τη Δέσποινα. Ο Στέφανος συγκέντρωσε το έργο του (βιβλία, άρθρα κ.λπ.) και η Δέσποινα επιμελήθηκε την έκδοση της βιογραφίας του στα ελληνικά: Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, 2001: Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου και Δέσποινα Βλαχοστεργίου-Βασβατέκη, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, σελ. 284.
Η σχέση του με την Ελλάδα και τη Σμύρνη
Το 1895 μετά την αποφοίτησή του, βρέθηκε στα Χανιά της Κρήτης, όπου ο θείος του Αλέξανδρος Καραθεοδωρή ήταν Γενικός Διοικητής Κρήτης. Εκεί γνωρίστηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και ανέπτυξαν μια μακροχρόνια φιλία.
Το 1911, μετά από πρόσκληση του Βενιζέλου, ο Καραθεοδωρή συμμετείχε στην επιτροπή επιλογής των καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το 1920, πάλι με πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου ανέλαβε να οργανώσει το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνης, όπου παρέμεινε μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου.
Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη καταστρέφοντας τα πάντα, ο Καραθεοδωρή κατάφερε να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά όργανα από τα εργαστήρια του Ιωνικού Πανεπιστημίου, και να τα μεταφέρει με ασφάλεια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δωρεά βρίσκεται μέχρι και σήμερα στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αντλώντας από τις “Μνήμες Ελληνισμού” σας μεταφέρω την ιδιαίτερη και συγκινητική διήγηση του Δ. Δεργαλή, σχεδιαστή του Πανεπιστημίου Σμύρνης, στον δημοσιογράφο Θ. Δανιηλίδη.
Στις 23 Αυγούστου του 1922 ο Καραθεοδωρή συγκέντρωσε το προσωπικό του Πανεπιστήμιου και με τρεμάμενη φωνή είπε:
«Φίλοι μου οι Τούρκοι ένοπλοι έφτασαν προ των πυλών. Δυστυχώς το όραμα της Μεγάλης Ελλάδος για μία ακόμα φορά δύει. Πρέπει όλοι να εγκαταλείψετε το συντομότερο τη Σμύρνη. Έχω έτοιμες συστατικές επιστολές για καθέναν από εσάς και λίγα χρήματα από το Ταμείο του Πανεπιστημίου. Καλή τύχη και καλή αντάμωση».
Συνεχίζοντας ο Δ. Δεργαλής αναφέρει ότι:
Ο Καραθεοδωρή ήταν ο τελευταίος που κλείδωσε την κεντρική πόρτα του κτιρίου του Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Οι λυγμοί του συνόδευσαν το γύρισμα στην κλειδαριά του μεγάλου κλειδιού της πόρτας. Το κλειδί αυτό το παρέδωσε αργότερα συμβολικά στον Νικόλαο Πλαστήρα.
Το 1922, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1923 στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Απογοητευμένος από τις συνθήκες, έφυγε από την Ελλάδα το 1924 και ανέλαβε καθηγητική θέση στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου στη Γερμανία.
Το 1930, πάλι μετά από πρόσκληση του Βενιζέλου, ανέλαβε καθήκοντα επιτρόπου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Θεσσαλονίκης για να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση του πρώτου και την οργάνωση του δευτέρου.
Το 1932, επέστρεψε στην έδρα του στο Μόναχο και παρέμεινε εκεί μέχρι τον θάνατό του στις 2 Φεβρουαρίου του 1950.
Βιβλιογραφία
- Μνήμες Ελληνισμού: https://mnimesellinismou.com/diafores/konstanti- noskaratheodori
- Μουσείο Καραθεοδωρή Κομοτηνής-Ερευνητικό Κέντρο: Ένας εθνικός θησαυρός: https://inkomotini.news/mouseio-karatheodori-komo- tinis-erevnitiko-kentro-enas-ethnikos-thisavros/
- Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: https://el.wikipedia.org/
- cognoscoteam.gr/archives/13052
