Το Ανάκτορο των Αιγών

Θα επιχειρήσω, λοιπόν, χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από το άρθρο του κ. Τάσου Παπαδόπουλου, Αρχαιολόγου-Ξεναγού, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ, Μάρτιος 2024, Τεύχος 87, Σελίδες 17-25 με τίτλο « ΣΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΩΝ ΑΙΓΩΝ, μία σύντομη βιογραφία ενός επιβλητικού μνημείου», να σας το περιγράψω. Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν το κείμενο είναι του Άρι Γεωργίου.

Σε ένα πλάτωμα που διαμορφώνεται στην κορυφή ενός λόφου, λίγο πιο χαμηλά από την Ακρόπολη των Αιγών, δεσπόζουν επιβλητικά τα ερείπια του ανακτόρου. Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς είναι η σοφή επιλογή της θέσης που διαλέχτηκε για την ανέγερση του μεγαλοπρεπούς κτηρίου. Η θέα που προσφέρει προς τις παρυφές των Πιερίων, τη διαδρομή του Αλιάκμονα, τον αχανή μακεδονικό κάμπο, το Βέρμιο και το Πάικο είναι εξαιρετική. Είναι σαν ο Μακεδόνας ηγεμών να εποπτεύει από την ασφαλή του έδρα ολόκληρο το βασίλειό του πριν αυτό επεκταθεί στα όρια όχι μόνο της ελληνικής χερσονήσου, αλλά της ίδιας της οικουμένης. Ίσως σε έναν τέτοιο τόπο να ηχούν πιο ταιριαστά τα λόγια που κάποτε είπε ο Φίλιππος Β΄ στον νεαρό γιό του Αλέξανδρο μετά το δάμασμα του Βουκεφάλα «[…] ώ παί ζήτει σεαυτώ βασιλείαν ίσην: Μακεδονία γαρ σ΄ ού χωρεί» (Πλούταρχος, Αλέξανδρος 6.50).

Η έκταση του τεράστιου κτηρίου ξεπερνά τα 12.500 τ.μ. Η μνημειακή του είσοδος βρισκόταν στο κέντρο της ανατολικής του πλευράς και οριζόταν από ένα διώροφο πρόπυλο, το ανώτερο μέρος του οποίου έχει αποκατασταθεί και εκτίθεται στο νέο Πολυκεντρικό Μουσείο των Αιγών. Εκατέρωθεν του πρόπυλου, στην ανατολική εξωτερική πλευρά, αναπτύσσονταν βόρεια και νότια δύο μνημειακές στοές. Πρόκειται ίσως για τα πρωιμότερα παραδείγματα διώροφων στοών στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής, οι οποίες έφεραν δωρικούς κίονες στο ισόγειο και εντυπωσιακούς ιωνικούς αμφιπεσσοκίονες στον όροφο.[…]. Δημόσιες συζητήσεις, αναρτήσεις νόμων και διαταγμάτων, διάλογοι πάνω σε καθημερινά και φιλοσοφικά θέματα αποτελούν ίσως μερικές από τις δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα στο προστατευμένο περιβάλλον τους.

Περνώντας κανείς από το πρόπυλο και αφήνοντας πίσω του τις εξωτερικές στοές, έμπαινε στο εσωτερικό του συγκροτήματος, όπου βρίσκεται και η καρδιά του ανακτόρου: το τεράστιο περιστύλιο που αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του. Με δεκαέξι κίονες στην κάθε του πλευρά (σύνολο 60) ο περιβαλλόμενος από στοές τεράστιος ανοικτός χώρος μπορούσε να υποδεχθεί χιλιάδες ανθρώπους. Τοποθετημένο στο κέντρο του ανακτόρου, το μέγα αυτό πραγματικά περιστύλιο δημιουργούσε τον αίθριο χώρο που αποτελούσε τον πυρήνα του όλου κτίσματος. Χώρος συναθροίσεων, επίσημων αναγγελιών, θρησκευτικών πιθανότατα τελετών, με άμεση πρόσβαση σε όλα τα δωμάτια του ανακτόρου που αναπτύσσονται περιμετρικά γύρω του και την ύπαρξη λίθινου ανοικτού αγωγού για την απορροή των βρόχινων υδάτων, ο αίθριος χώρος του περιστυλίου εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα με την αρμονική λειτουργικότητά του.

[…]. Η νότια πτέρυγα του ανακτόρου χαρακτηρίζεται από μεγάλες αίθουσες συμποσίου, τους ανδρώνες, όπου αγαθή τύχη θέλησε να διατηρηθεί σε καλή κατάσταση το εξαιρετικό ψηφιδωτό με τις «ανθοκόρες». […]

Τέλος, στη δυτική πτέρυγα του ανακτόρου διαμορφώνεται ένα τεράστιο τριμερές διαμέρισμα, όπου συναντάμε τους μεγαλύτερους ίσως χώρους της ύστερης κλασικής αρχαιότητας (εμβαδόν 280 τ.μ.) χωρίς εσωτερικά υποστυλώματα, ένας πραγματικός άθλος της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Σύμφωνα με την Αγγελική Κοτταρίδη, η κεντρική αίθουσα του τριμερούς διαμερίσματος δεν αποκλείεται να ήταν η αίθουσα του θρόνου. […]
[…]. Οι ανασκαφικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν από την ομάδα της Αγγελικής Κοτταρίδη πριν από την αναστήλωση του ανακτόρου διερεύνησαν τις θεμελιώσεις των στυλοβατών και επαναχρονολογούν το μνημείο στα μέσα του 4ου αι. π.Χ, εντάσσοντάς το σε ένα μεγάλο πρόγραμμα ανάπλασης των Αιγών που πραγματοποιήθηκε επί Φιλίππου Β΄ στο οποίο πρέπει να ενταχθεί και η ανοικοδόμηση του παρακείμενου θεάτρου, όπως και του ιερού της Εύκλειας, η ανασκαφή του οποίου έφερε στο φως ένα μοναδικό εύρημα, το ακέραιο άγαλμα της Ευρυδίκης, μητέρας του Φιλίππου Β΄ και γιαγιάς του Μεγαλέξανδρου!

Αν το ανάκτορο ήταν ολοκληρωμένο το έτος 336 π.Χ. τότε ο σημερινός επισκέπτης βαδίζει σε ένα χώρο στον οποίο, όπως σύντομα θα περιγράψουμε, συνέβησαν γεγονότα που άλλαξαν όχι μόνον τον ρου της αρχαίας ελληνικής, αλλά και αυτόν της παγκόσμιας ιστορίας.

Το έτος 336 π.Χ. οι Αιγές δεν αποτελούν πλέον την πρωτεύουσα του Μακεδονικού βασιλείου. Ήδη από τα τέλη του 5ου αιώνα, ο βασιλιάς Αρχέλαος έχει μεταφέρει την έδρα του βασιλείου στην Πέλλα, μια παραθαλάσσια τότε πόλη, προκειμένου οι Μακεδόνες να βγουν από την απομόνωση των ορέων και των πεδιάδων και να ενταχθούν αμεσότερα στα εμπορικά δίκτυα της αρχαίας Ελλάδος. […].

Αυτό δεν σημαίνει πως οι Αιγές, η παλιά πρωτεύουσα, έχει απολέσει εντελώς τον ιστορικό της ρόλο. […].Γάμοι, ταφές και τελετές αποτελούν μερικές μόνο από τις δραστηριότητες που συνεχίζουν να επιτελούνται στο αρχαίο άστυ των Μακεδόνων.[…].

Έτσι φτάνουμε στον Οκτώβριο του 336 π.Χ., όταν ο Φίλιππος, αναπαυόμενος στις δάφνες του, είναι έτοιμος να εορτάσει τον γάμο της κόρης του Κλεοπάτρας, της μόνης αμφιθαλούς αδελφής του Αλέξανδρου, καθώς μητέρα της ήταν επίσης η Ολυμπιάδα. Η λίγο μικρότερη αδελφή του Αλέξανδρου, πρόκειται να παντρευτεί έναν συνονόματο του αδελφού της, τον Αλέξανδρο της Ηπείρου, γόνο του οίκου των Αιακιδών. Η περιγραφή των γεγονότων που ακολουθούν από τον Διόδωρο Σικελιώτη στο ΙΣΤ΄ βιβλίο της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του, παρόλο που γράφτηκε 2.000 χρόνια πριν από σήμερα, αποτελεί έως τις μέρες μας ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα.

[…] Η μεγάλη ημέρα έχει φτάσει, το συμπόσιο έχει τελειώσει και το πλήθος συρρέει πριν ακόμα ξημερώσει στο θέατρο, αυτό που η ομάδα του Μανόλη Ανδρόνικου εντόπισε μόλις 50 μ. βόρεια του ανακτόρου και σήμερα μπορούμε να το επισκεφθούμε όλοι μας. […].

Φορώντας ένα λευκό ιμάτιο, ο Φίλιππος θα αρχίσει να προχωρά προς στην ορχήστρα του κατάμεστου θεάτρου. Έχει διατάξει τους δορυφόρους του να τον ακολουθούν από μεγάλη απόσταση, ώστε να δείξει σε όλο τον κόσμο ότι δεν χρειάζεται προστασία. Εκεί, μέσα στο θέατρο, λίγα μέτρα μακριά από το ανάκτορο, πάνω στην κορύφωση της προσωπικής και πολιτικής του δόξας, θα παιχτεί η τελευταία πράξη του δράματος. Ο Παυσανίας από την Ορεστίδα, ένας ταπεινωμένος σωματοφύλακας του βασιλιά, θα σταματήσει το άλογό του στις πύλες του θεάτρου έχοντας πάνω του κρυμμένο ένα κέλτικο μαχαίρι. Βλέποντας ότι ο βασιλιάς είναι μόνος, θα ορμήσει πάνω του και θα του διατρυπήσει τα πλευρά, σωριάζοντάς τον νεκρό μπροστά στα μάτια των εκατοντάδων καλεσμένων του. Στην προσπάθειά του να διαφύγει τρέχοντας προς το άλογό του, το υπόδημά του θα μπλεχθεί σε ένα κλήμα και ο ίδιος θα πέσει στο έδαφος· θα δολοφονηθεί με την σειρά του από τους σωματοφύλακες του Φιλίππου.

Ο ιστορικός χρόνος έχει σταματήσει. Η απροσδόκητη δολοφονία του Φιλίππου στο θέατρο των Αιγών θα οδηγήσει στην ανακήρυξη του εικοσαετούς Αλέξανδρου βασιλιά των Μακεδόνων. Ο κόσμος σύντομα θα αλλάξει.

Ανακηρύχθηκε ο Αλέξανδρος βασιλιάς των Μακεδόνων στο ανάκτορο των Αιγών; Και πάλι πιθανότατα ναι, καθώς ο Αρριανός στην Αλεξάνδρου Ανάβαση (1.25.1-1.25.2) αναφέρει: και τον θώρακα συνενδύς συνηκολούθησεν αυτώ εις τα βασίλεια· πως δηλαδή μετά την δολοφονία του Φιλίππου, ο Αλέξανδρος κατευθύνθηκε προς τα ανάκτορα (τα βασίλεια). Σήμερα, έπειτα από πολυετείς αναστηλωτικές εργασίες, το ανάκτορο των Αιγών αποδίδεται στο κοινό. Θεωρώ πως η επίσκεψη στο ανάκτορο και το θέατρο, συμβάλλει τα μέγιστα στην κατανόηση της ιστορικής τοπογραφίας των Αιγών από τον επισκέπτη, ιδίως πριν από την επίσκεψη στους βασιλικούς τάφους και το νέο Πολυκεντρικό Μουσείο.[…]

Αγαπητοί φίλοι/ες, συνάδελφοι, αναγνώστες της στήλης μου «MΕ AΛΛΟ ΜΑΤΙ».

Τα τελευταία δέκα επτά χρόνια ανελλιπώς, προσπάθησα με εβδομήντα διαφορετικά άρθρα για Ιστορία, Τέχνη, Ποίηση, Γεωγραφία, Γλώσσα και άλλους κοινωνικούς προβληματισμούς, να ανοίξω μια χαραμάδα ξεκούρασης και στοχασμού στην καθημερινότητά μας. Οι περισσότεροι, όπως εσείς επισημάνατε, γίνατε φανατικοί αναγνώστες της στήλης και ξέρω καλά ότι η απουσία της ίσως σας κακοκαρδίσει. Δεν ξέρω αν γίνατε σοφότεροι, ξέρω όμως ότι εγώ μαζί σας άνοιξα νέους ορίζοντες γνώσης, προσπαθώντας όλα αυτά τα χρόνια να επιλέξω και να παρουσιάσω θέματα που κατά την γνώμη μου θα κέντριζαν το ενδιαφέρον σας.

Το ταξίδι μας εδώ  τελείωσε, αλλά πιστεύω ότι οι νεότεροι που θα ακολουθήσουν θα μας ταξιδεύσουν σε άλλες Ιθάκες…

Έρρωσθε

Πέτρος Ράσογλου