Sir Nicholas Harold Lloyd Ridley – 75 χρόνια από την επινόηση και ένθεση του πρώτου ενδοφακού στην ιστορία της οφθαλμολογίας

Στις 29 Νοεμβρίου 2024 συμπληρώνονται 75 χρόνια από την ένθεση ενδοφακού στον ανθρώπινο οφθαλμό μετά από αφαίρεση καταρράκτη. Το γεγονός αυτό ανέτρεψε τη μέχρι τότε κυρίαρχη αντίληψη αντιμετώπισης του καταρράκτη με εμβύθιση ή απλή αφαίρεση και πυροδότησε ένα λυσσαλέο πόλεμο μεταξύ των επιστημόνων και του εμπνευστού της ιδέας αυτής Harold Ridley. Όμως η έμπνευσή του αυτή άλλαξε τη ζωή όλων των ασθενών που έφθαναν λόγω ηλικίας αλλά και τραυμάτων ή ασθενειών να πάσχουν από καταρράκτη.

Στις 29 Νοεμβρίου 1949, ο Harold Ridley εμφύτευσε τον πρώτο ενδοφθάλμιο φακό (IOL)1. Η επαναστατική αυτή ιδέα αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία της Οφθαλμολογίας, ίσως τον σημαντικότερο σταθμό της στην πορεία του χρόνου, από την εποχή της πρώτης επέμβασης αντιμετώπισης του καταρράκτη με την πρωτόγονη τεχνική της εμβύθισης (couching) του φακού στο υαλοειδές σώμα ή την απλή αφαίρεση με την τεχνική του Jaques Daviel (8 Απριλίου, 1747). Ο Ridley ένα ανήσυχο πνεύμα, δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με την ιδέα ο καταρράκτης να αποτελεί το τελικό και θλιβερό τέλος της οπτικής ικανότητας του ανθρώπου.

Όχι μόνο η εφεύρεση Ridley παρέσχε την τελειότερη οπτική αποκατάσταση σε ασθενείς με καταρράκτη για τις επόμενες γενιές, αλλά και χωρίς να το έχει καταλάβει, ο ενδοφακός IOL έχει αποδειχθεί σημαντικός παράγοντας που άλλαξε τον τρόπο που αναπτύχθηκε πλέον η οφθαλμολογία. Το γεγονός ότι η εμφύτευση φακού είναι μακράν η πιο δημοφιλής και η πιο επιτυχημένη από όλες τις οφθαλμολογικές επεμβάσεις ακόμη και σήμερα, έχει ουσιαστικά δημιουργήσει ένα ιατροβιομηχανικό κατεστημένο.

Ο Harold Ridley (Εικόνα 1) επιθυμούσε να θυμούνται πως «…ολοκληρώνοντας τη θεραπεία του καταρράκτη με την ένθεση του τεχνητού “φακού”» αποκαθιστούσε τη φυσική οπτική λειτουργία (Εικόνα 2). Η εφεύρεσή του, ο ενδοφθάλμιος φακός, είχε σημαντικό αντίκτυπο στον κόσμο της οφθαλμολογίας και κατέδειξε πώς πρέπει να ασκείται η ιατρική και να αποβαίνει προς όφελος των ασθενών. Η παρούσα εργασία αφιερώνεται ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Sir Harold Ridley για λογαριασμό όλων των πασχόντων που έχουν ωφεληθεί από τη δική του ανακάλυψη.

Ο Harold Ridley γεννήθηκε στις 10 Ιουλίου 1906 στο Kibworth Harcourt της Αγγλίας². Η οικογένεια Ridley είχε μια ισχυρή παράδοση στην Ιατρική και στη σχέση της με την εκκλησία. Ο πατέρας του Harold, Nicholas Ridley, ήταν αρχικά γενικός ιατρός αλλά αργότερα ακολούθησε καριέρα στην οφθαλμολογία εκ του γεγονότος ότι διαγνώστηκε με αιμορροφιλία¹, η οποία τον εμπόδισε να γίνει γενικός χειρουργός. Παρά τις προκλήσεις της υγείας του, ο Nicholas άσκησε με επιτυχία την οφθαλμολογία μέχρι τον θάνατό του από εγκεφαλική αιμορραγία το 1937.

Για τον Ridley, ένα αξιομνημόνευτο γεγονός στην παιδική του ηλικία ήταν η συνάντηση που είχε με τη θρυλική Florence Nightingale, την ιδρύτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής και φίλης της μητέρας του, μια εμπειρία που τον επηρέασε σε όλη του τη ζωή³.

Πριν από το 1949, οι χειρουργοί εκπαιδεύονταν κυρίως να αφαιρούν ξένα σώματα από τον οφθαλμό όπως και καταρράκτη, αίμα και πύον. Η εισαγωγή ξένου υλικού στο μάτι αντιπροσώπευε μια πλήρη ανατροπή αυτής της πρακτικής. Αυτή η ριζική αλλαγή πυροδότησε εκτεταμένη διαμάχη, με πολλούς στην ιατρική κοινότητα είτε να επικρίνουν είτε να αγωνίζονται να εξορθολογίσουν την έννοια και τον σκοπό αυτής της μεθόδου¹. Μεταξύ των σφοδρών επικριτών του ήταν και ο sir William Stewart Duke-Elder (1898-1978). Πριν από τον Ridley, κανείς δεν είχε σκεφτεί σοβαρά την εμφύτευση συνθετικών και τεχνητών στερεών ή ημιστερεών υλικών στον οφθαλμό. Ο ενδοφακός κατασκευασμένος από Perspex CQ, σηματοδότησε την αφετηρία της νέας αντίληψης για τη σύγχρονη χειρουργική του καταρράκτη.

Ο Harold Ridley, από τα πρώτα του βήματα, είχε εμμονή πώς θα δώσει φως στους φίλους του πιλότους στην Αγγλική RAF, που συνταξιοδοτούνταν από την Πολεμική Αεροπορία.

Ο Gordon “Mouse” Cleaver (1910-1994) ήταν ένας από τους πρώτους άσους της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και έμεινε στην ιστορία επειδή ενέπνευσε τη χειρουργική επέμβαση που άλλαξε τη ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.

Ενώ πετούσε κυνηγώντας ένα Junkers Ju 88 πάνω από το Winchester, το Hurricane του Cleaver χτυπήθηκε από πυρά πολυβόλων. Το αεροπλάνο τυλίχθηκε στις φλόγες και θραύσματα ακρυλικού από το θρυμματισμένο κουβούκλιο εκσφενδονίστηκαν προς το πρόσωπο του και καρφώθηκαν στα μάτια του. Τραυματισμένος, με εγκαύματα και αιμορραγώντας στο πρόσωπο, γύρισε το αεροπλάνο ανάποδα και γλιστρώντας από το πιλοτήριο έπεσε με το αλεξίπτωτο και με ασφάλεια στο έδαφος.

Το δεξί μάτι του Cleaver υπέστη πολύ μεγάλη ζημιά για να σωθεί, αλλά υποβλήθηκε σε 18 επεμβάσεις για να περιποιηθούν τα τραύματα του προσώπου του και να αποκατασταθεί κάποια όραση στο αριστερό του μάτι (το πρώτο του σχόλιο, όταν τον επισκέφτηκε ένας συνάδελφος της μοίρας, ήταν “Τζακ, πες τους όλους να φορέσουν τα γυαλιά τους”). Εξετάστηκε επανειλημμένα από τον Dr. Ρίντλεϊ, ο οποίος έκανε μια αδιανόητη ανακάλυψη:

Εκτός από την καταστροφή του φακού, τα πλαστικά θραύσματα στο αριστερό μάτι του Cleaver δεν είχαν καμία επίδραση στην όρασή του και το σώμα του δεν έκανε καμία προσπάθεια να τα απορρίψει. Αυτό ώθησε τον Ridley να σκεφτεί να χρησιμοποιήσει έναν πλαστικό φακό για να αντικαταστήσει τον φυσικό φακό που αφαιρέθηκε κατά τη διάρκεια της επέμβασης για τον καταρράκτη.

Μετά από οκτώ χρόνια παρακολούθησης του Flight Lieutenant Cleaver, τα μακροχρόνια σχέδια του Ridley να αναπτύξει έναν τεχνητό φακό και η αντίστοιχη διαδικασία εμφύτευσης πλησίαζαν να πραγματοποιηθούν. Με τη βοήθεια μιας μικρής ομάδας συνεργατών, παρήγαγαν το απαραίτητο ακρυλικό υλικό (Perspex, ή πολυ(μεθυλ)μεθακρυλικό – PMMA)¹. Υπό την καθοδήγηση του Ridley, ομάδα τεχνικών εργάστηκε με την βρετανική εταιρεία Rayner Ltd για να συνθέσουν μια καθαρή μορφή αυτού του υλικού, που ονομάζεται Perspex CQ1, το οποίο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για ορισμένους IOL και σήμερα.

Η πρώτη χειρουργική επέμβαση περιλάμβανε έναν ενδοφακό κατασκευασμένο από άκαμπτο πολυμεθυλομεθακρυλικό (PMMA) να εμφυτεύεται μέσω μεγάλης τομής στον οπίσθιο θάλαμο, περίπου τρεις μήνες μετά την εξωκαψική εξαγωγή καταρράκτη. Η επέμβαση έγινε χωρίς σύγχρονο φωτισμό, μικροσκόπιο, ιξωδοελαστικά, φακοθρυψία και σύγχρονη βιομετρία.

Στις 29 Νοεμβρίου 1949, ο Ridley τοποθέτησε τον πρώτο IOL στον κόσμο ή ενδοφθάλμιο φακό, κατασκευασμένο από παρόμοιο υλικό με το προστατευτικό θωράκιο του αεροπλάνου (PMMA).

Δυστυχώς, η ιατρική κοινότητα αντί να αγκαλιάσει αυτή την εξαιρετικά επιτυχημένη διαδικασία, ειρωνεύτηκε τον Ridley και αμέσως απέρριψε τους IOL.

Σημ.: Μόλις τη δεκαετία του 1980 οι φακοί IOL έγιναν ρουτίνα. Σήμερα, πραγματοποιούνται 20 εκατομμύρια τέτοιες επεμβάσεις ετησίως και ο αριθμός θα ήταν πολύ μεγαλύτερος εάν η χειρουργική επέμβαση ήταν ευρύτερα διαθέσιμη.

Ο Ridley αντιμετώπισε ισχυρή αντίδραση από το βρετανικό ιατρικό κατεστημένο σχεδόν αμέσως μετά τη δημοσιοποίηση της πρωτοποριακής του δουλειάς για τους IOL. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1950 και του 1960 η δουλειά του δεν έγινε ευρέως αποδεκτή και υπέφερε από σοβαρή κατάθλιψη, που επιδεινώθηκε από την επαγγελματική ζήλεια, τον φόβο της καινοτομίας και τον αδικαιολόγητο σκεπτικισμό που συνάντησε¹. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, η τεχνική ένθεσης του IOL άρχισε να κερδίζει ευρεία αποδοχή, φέρνοντας επανάσταση στη θεραπεία του καταρράκτη. Ωστόσο, το 1980, το μέλλον του IOL στις Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετώπισε αβεβαιότητα όταν έγινε αντικείμενο ακρόασης από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA). O FDA μπορεί να ανησυχούσε ότι το αρχικό σχέδιο IOL του Sir Harold Ridley το 1949 και οι τροποποιήσεις που έγιναν τις επόμενες δεκαετίες δεν παρείχαν αρκετά δεδομένα για τεκμηριωμένη έγκριση¹. Επιπλέον, ο Dr Sidney Wolfe, ο πιο ένθερμος πολέμιος του IOL, ζήτησε από τoν FDA των ΗΠΑ να θέσει εκτός νόμου τους IOL, αναφέροντας παραπλανητικά μια υπερεκτίμηση του ποσοστού επιπλοκών του IOL². Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Dr Wolfe, η χρήση των IOL οδήγησε σε ποσοστό επιπλοκών 50%. Ωστόσο, αυτό ήταν το αποτέλεσμα της συμπερίληψης ακόμη και των πιο ασήμαντων ανεπιθύμητων ενεργειών στον συνολικό αριθμό των επιπλοκών².

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ηθοποιός Robert Young, γνωστός ως «ο γιατρός της Αμερικής» για τον δημοφιλή τηλεοπτικό του ρόλο, είχε υποβληθεί σε επιτυχή χειρουργική επέμβαση IOL περίπου τέσσερα χρόνια πριν. Απολάμβανε τέλεια όραση 20/20 και στα δύο μάτια που την απέδωσε μετά στην εγχείρηση που του επέτρεψε να συνεχίσει την καριέρα του ως ηθοποιός. Ο Young δήλωσε, “…τα εμφυτεύματα έσωσαν την καριέρα μου και θα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλους τους Αμερικανούς”. Ο αυξανόμενος όγκος επιστημονικών στοιχείων και υποστήριξης στο Διεθνές Συνέδριο Οφθαλμολογίας του 1974, ενίσχυσε τελικά την αποδοχή των IOL στην οφθαλμολογική χειρουργική.

Το 1986 ο Ridley εξελέγη με καθυστέρηση μέλος στη Βασιλική Εταιρεία και το 1987 η ιστορία έκανε τον κύκλο της, όταν ο Mouse Cleaver υποβλήθηκε σε εγχείρηση καταρράκτη και τοποθετήθηκε IOL κατασκευασμένος από ένα υλικό εξαιρετικά παρόμοιο με το ακρυλικό που είχε καρφωθεί στο μάτι του το 1940.

Η συνεισφορά του Ridley στη θεραπεία του καταρράκτη αναγνωρίστηκε τελικά και έλαβε πολλές διακρίσεις αργότερα στη ζωή του. Το 1979, τιμήθηκε από μια ομάδα που είχε μεγάλη σημασία γι’ αυτόν: τους χειρουργούς που είχαν δοκιμάσει και αξιολογήσει την επαναστατική τεχνική του. Αυτή η αναγνώριση έγινε στη συνάντηση της Αμερικανικής Ακαδημίας Οφθαλμολογίας και Ωτορινολαρυγγολογίας το 1979 στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης, έλαβε ένα βιβλίο με τίτλο, A Salute to Dr Harold Ridley, το οποίο περιλάμβανε 4.000+ υπογραφές Αμερικανών οφθαλμίατρων, αναγνωρίζοντας τι είχε κάνει για την ειδικότητά τους³. Το 1986, τρία χρόνια μετά τα 80ά του γενέθλια, ο Ridley εξελέγη στην Community της Royal Society4. Την επόμενη χρονιά, του απονεμήθηκε το μετάλλιο Gullstrand από τη Σουηδική Ιατρική Εταιρεία^4,6. Τα επιτεύγματά του κορυφώθηκαν το 2000, όταν ανακηρύχθηκε ιππότης από τη βασίλισσα Ελισάβετ II για τις υπηρεσίες του στην οφθαλμολογία και έγινε επίσημα ο Sir Harold Ridley.

Ο Sir Harold Ridley πέθανε στις 25 Μαΐου 2001, σε ηλικία 95 ετών, αφήνοντας πίσω του μια απολύτως νεωτερική εικόνα και κληρονομιά στην οφθαλμολογία. Το πρωτοποριακό του έργο όχι μόνο έφερε επανάσταση στη φροντίδα, τη διάρκεια και τον ρόλο της Οφθαλμολογίας στο μέλλον, αλλά είχε επίσης σημαντικό αντίκτυπο στο ευρύτερο πεδίο της ιατρικής επιστήμης. Σήμερα, εκατομμύρια ασθενείς με καταρράκτη επωφελούνται από τις καινοτομίες του και η ένθεση IOL έχει γίνει μια από τις πιο κοινές και επιτυχημένες χειρουργικές επεμβάσεις παγκοσμίως.

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ενδοφακών και Διαθλαστικής Χειρουργικής ESCRS τιμά εφέτος τα 75 χρόνια της ένθεσης του πρώτου ενδοφακού από τον θρυλικό επιστήμονα Sir Harold Ridley οργανώνοντας εκδηλώσεις και προβολές της εκπληκτικής του εφεύρεσης.

Στο πρόσφατο 42ο Συνέδριο της Εταιρείας στη Βαρκελώνη, από τις 6-10 Σεπτεμβρίου, παρουσίασε μία έκθεση-αφιέρωμα στην ανακάλυψη του ενδοφακού με πλούσιο υλικό, videos, animations, slides-shows, αλλά και του γραφείου του με memorabilia, εργαλεία, σημειώσεις, βιβλίο των επεμβάσεων και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τη ζωή του και την προσφορά του. Στα videos μιλάνε συνεργάτες του, μαθητές του, διακεκριμένοι επιστήμονες από όλο τον κόσμο, με αφηγήσεις από τη ζωή του από όσους τον γνώρισαν. Η έκθεση τελούσε υπό την αιγίδα της Εuropean Society of Cataract and Refractive Surgery και οργανώθηκε από τα μέλη του συμβουλίου της. Ο Dr Richard Packard, ο Dr David Spalton καθώς και αρκετοί που τον γνώρισαν προσωπικά συνέβαλαν με τις μαρτυρίες τους στη σύνθεση και πραγμάτωση αυτού του άθλου για να τιμήσουν έναν οραματιστή επιστήμονα, συνάδελφο και διακεκριμένο ιατρό. Η καθιερωμένη ομιλία του συνεδρίου “ESCRS Ridley Lecture” στην τελετή έναρξης εκφωνήθηκε από τον κορυφαίο οφθαλμίατρο Dr Abhay Raghukant Vasavada με τίτλο ‘Late Decentration of IOLs — An Enigma’ προς τιμήν του πρωτοπόρου αυτού επιστήμονα, που άλλαξε θεαματικά τη ζωή των πασχόντων από την πρώτη αιτία τύφλωσης στον πλανήτη, τον καταρράκτη. Δεν πρέπει ακόμη να λησμονηθεί η συμβολή του στην αντιμετώπιση τροπικών νόσων στην Οφθαλμολογία, όπως με τη μελέτη της οφθαλμικής onchocerciasis με τη σημαντική απεικόνιση του βυθού σε έργο του (Εικόνα 11).

Η εφεύρεση του Sir Harold Ridley οδήγησε την ειδικότητά μας σε άλλα μονοπάτια εξέλιξης και προόδου ανοίγοντας τον δρόμο σε πλήθος παραλλαγών που είχαν να κάνουν με τους ενδοφακούς, τις τεχνικές, τα ιξωδοελαστικά, την αντιμετώπιση των επιπλοκών, της χρήσης τελειοτέρων μηχανημάτων και χειρουργικών εργαλείων, την κατάργηση των ραμμάτων και τη χρήση των υπερήχων με τη φακοθρυψία. Το κυριότερο ήταν η τελειότητα στην ποιότητα όρασης μέχρι το τέλος της ζωής του ανθρώπου και οι προκλήσεις του μέλλοντος για την αντιμετώπιση της πρεσβυωπίας, του αστιγματισμού αλλά και άλλων σοβαρών παθήσεων.

Και μια άμεση προσωπική μαρτυρία μετά από παράκληση του γράφοντος, από τον διακεκριμένο Άγγλο καθηγητή Οφθαλμολογίας και Χειρουργικής Dr David Spalton:

“…. I think I was the last person to assist HR (σ.σ Harold Ridley) with a lens implant when senior resident at Μoorfiields in 1976. He had a reputation as being a superb surgeon in his day but by then things had moved on. It was an operation before its time because not only did it correct aphakia but was fundamental in the development of microsurgery, ophthalmic physiology and optics. It took 30 years, a whole professional lifetime, to become an established procedure.
You are right in that it was the most outstanding achievement in ophthalmology since Daviel and has benefited more people than probably any other operation”. Prof. Dr David Spalton to Georgios Balanikas, Wed, 09- 10-2024⁷.